Serita a dana: Part 4- Dua Apah Baya Pulut

Photo: Baya Pulut ( Buaya Putih)

Makin segak makin segak un wak tuun kuman daya. Sugeh debei agei mangira. Mun bak matai, matai lah lakau itou. Tou, amou, duhig, baya (buaya), naga kuman daya bak bak keman giek.

‘Heiii…..Ipuk daat ipuk nyat, ipuk raja ipuk manala, mun gim baya paluk baya malaluk, padou telou sama. Mun gim baya saseang baya mangapeang, kan gim giek idei.’ Bak pasadei nda bei a bak manemei, bak manepad nda bei a bak manuad. Gak gitou giek ingat patabaled balou Jegiek “Rubuh balai rubuh rundingan” erti sien pajih ngak pasaak.

Daat lingak sama lah nyaem lubeang sungai. Pangai kuman tuneh belui-belui (perlahan-lahan seperti siput) ajau, pakedak pasag. Matalau ngak jakedang gai bawai. Lasuk matalau kuman bau samalah bak subit kulit biyaih. Dagen layap tan manengok nasib giek, nda sanadar giek dua apah baya pulut (buaya putih) mepeang tengok (leher) bau pu-un usah bapou. Pedan ji rebou baya dua apah ien, tan bak madudut tan bulou kabut (peribahasa: ketakutan yang teramat sangat dan terasa putus harapan untuk hidup). Lubeang ien trahsed tan (terkenang) giek (panggilan sugeh kepada dirinya sendiri) sarita a dana, tanawan tanudip baya musim salui karam gak kala Bayan. Patakanen tan naseng buyak sesah ien. Jegem kawa agei la-ei a lakei baya nda keman nanawan a nda saneba (terkena semangat halus).

Baya keman nanawan mun den banateang ien nanawan ji kuyad (kera), ji babui, ji payau (rusa), ji beduok (monyet). Tu-u kawak mun baya pulut itou bak keman, tuneh ngak giek sana-am (disambar). Inget gak gien barani udei tan naseng. Pedan ji rebou ji rumou, sai nanawan nda mengeang. Lubeang patakanen sama lah a tanagah amou, kalijah un baya dua apah ien patakunan sakan. ‘Diak gim taweang bau buta tidei (melanau mukah: idei- disini). Natek gim bau usah bapou ien, gim matai lukoh matai penyou. Tidei nda keman gim.’ Geniyau un takunan sakan baya pulut dua apah ien. Pasakalah kuman radui baya dua apah ien. Matalau ngak bau ulou pudou (pusaran rambut). Tan bak matebak tan sei biyaih sibit pala. Agei kawa baya dua apah patakunan, tidei nda keman gim. ‘Telou padou la-an mapun bayan. Mun gim mengeang ateb gim mata, taweang bau buta tidei.’ Dagen naseng sien, mun baya bak keman, kan lah. Mudei-mudei matai kawak giek. Manyabek asek (minta belas kasihan) gak ipok da-at.
‘Heiii…..Ipuk daat ipuk nyat, ipuk raja ipuk manala, mun gim baya paluk baya malaluk, padou telou sama. Mun gim baya saseang baya mangapeang, kan gim giek idei.’ Bak pasadei nda bei a bak manemei, bak manepad nda bei a bak manuad. Gak gitou giek ingat patabaled balou Jegiek “Rubuh balai rubuh rundingan” erti sien pajih ngak pasaak.

Sugeh tuked buta baya pulut

Nateb mata, Sugeh pu-un taweang bau buta dua apah baya pulut. Baih taweang kikap sien min -min japah jusah biyaih, gak gaan tan kian baya manya-am (menyambar). Paut sien mateb mata, mangatek tan nyipan paya tan buyak gak apah. Nda bei kawak tan nyipen baya kuhep (kunyah) sien. Sien marasa sama tan a padou. Ta-inget lah Sugeh nengan a tama padou dudai kala mana-en bubou mana-en biga daat. Sugeh pun hairan gak sien debei, buyak inou tan baya nda keman giek. Nda sanader Sugeh, sien tah tudui. Dagen tudui ien Sugeh panupei (bermimpi) sien padou lubeang awak sukup jegem jaragan kelasi. Inou ji wak bak bak bei lubeang awak ien. Sien kanakan a wak kan diak diak. Sabek ipuong (makana yang disalai), ipuong nidok. Sabek gagiou (ikan masin yang di jemur), gagiou tapak, sabek taja (Udang panggang), taja bei, sabek da-ieng ("Jem" buah yang disalai lama ), da-ieng nalelag (dihidang). Sabek pek (pekasam campuran abu sagu) sabek banitou tapak jegem ba-an lubeang bulieng (dalam talam hidangan makanan). Puaih tu-u tan sien keman. Lemah sukah (lemah lenguh ) tuneh miau min tan. Lubeang awak sien lah raja sien lah manala, nda bei jalawaih pu-un kelasi dagen awak ien padengah nda, nda kena, nda bei. Wak sabek semua nidok, janeloh, naluloh.

Baih ien bei tan a magamit kuman buta manibah ngadan giek “Sugeh!!!Sugeh!!Sugeh! jauk ngak adou telou. Mekat bau, telou bak keman.’ Mana-ah bak keman, lalu Sugeh manyaut. ‘Giek ngak keman ngak tuteng.’ Ana laie a migak, tuneh keman adep, itou keman kek. Lok nda lok, manyalingeh (menoleh untuk melihat) kawak sien mapun (kearah) buta, lalu sien mekat kudok reda redei, baruk sien manginget, gak gaan kah giek. Bukan kah giek paman bau kayou usah bapou. Bukan kah giek ngak matai kinan baya pulut dua apah. Kukap udei biyaih japah jusah, tuu kah giek agei tudip. Makau sien mapun nyabuong awak, den sien jaragan tanguan madou nyabuong awak. Lalu Sugeh manabawen “Gak gaan giek ajau” ana laie jaragan, ‘Telou padou mapun Bayan.’ La-ei jaragan ‘ Kan kah telou itou gak Bayan?’Jalakau udei jaragan padengah, ‘Bayan agei jauk angai. Bau bulan japan musit tujuk lau, langadeang neh baru telou tapak.’ Tabawen Sugeh udei “ paya langadeang?” La-ei  jaragan tujuk malam agei. Mun pangai wab deraih, pangai nda pakiweng (arah angin tidak berubah) kena lima lau lima malem.’ Lalu jaragan manibah kelasik. “Igek bak kan Sugeh, Sugeh lukoh, Sugeh tip !” Nalelag kelasik, ipuong, gagiou, da-ieng, sepoh pejah (ikan bakar) sukup lalu ji wak bak kan. Tuneh giek keman wak ito ji kawak. Ingat-ingat Sugeh ‘oo.. tuneh giek panupei.’ Baih sien usai keman, jaragan manibah sien mapun nyabuong, lalu pasarita tan sien paman bau usah bapou. Ajau telou segak jalak kala ayeng, lalu manijuk jangai den gim kala daya. Lalu Sugeh manyaut ‘daya kala melou.’ Ana laei (seperti yang dikatakan) jaragan daya kala Berem (kuala baram).

Sungai Barem ( Sungai Baram)

Mata lau ngak patelib ba-ai bah la-an pangai kuman tuneh sukup deraih ajau belui belui  udei. Belui belui kawa adou awak.
Abei ngak malam udei, bulan benyoh jebah sukup taleak manyilok lubeang daat. Agei awal tuneh Sugeh agei dawek jaragan kudok mulin. Baih ien Sugeh nda taou agei, sesak tudui. Mekat ta-au ta-au ngak suab lau. Pangai wab ngak jed udei, adou awak pasirit lalu sama lah nyauu daat lah bau kulit nya-em. Adou  makin la-an makin daya. Tapak gak jalak lala. Jaragan manabawen udei. ‘Kala sai daya?’ Ana laei Sugeh daya kala melou.’ Daya kala Miriek. (Kuala Miri) Laei jaragan. Pangai wab kakel deraih adou makin laju, kira kedeng mata lau, tapak udei gak jalak kala. ‘Yih! Daya kala melou.’ Laei Sugeh. Jaragan padengah  nda, daya kala Sagahen. Adou makin la-an.. Patelib mata lau pangai pakedak udei, adou awak samalah bu-eng panela apah jalawaih. Jamalem-malem adou awak belui-belui (perlahan-lahan) sama lah rihig sek (sangat perlahan-sama seperti belui-belui). Tudui Sugeh matai, lau ngak suab baruk Sugeh migak. Awak padou ngak segak jalak kala udei. Sugeh teruih malupet bau nyabuong. ‘He! Jaragan, daya kala melou.’  ‘Daya buka kala kelou. Daya kala a, ipuk nda ngak pidok ngadan.’ Saut jaragan. Lubeang padem malam, bei jalak kala tah inai nda sanader Sugeh. Kala Tatau.

Kuala Miri

Baih susau kala nda pangadan, mata lau japan gai pused gai bawai. Daya daum-daum un ji den, bak ujan nda kawak ujan, makin la-an makin kuhab-kuhab. Nyabuong awak patapaleang jangai. Kalijah yau jaragan. “Giek bei tepad gak gim.” Jaragan kukab jalak kaben bah dibak gi-an mulin awak (mengemudi kapal). Jalak  uok (peket) da-un balanyeang nedag (diletak) gak jawai Sugeh. ‘Uok ito kak gim mekeang agei-agei gim nda ngak tapak jalak gian. Yau lubeang tepad (pesanan) giek neh. Gim pebam (melangkah) baai awak, kak manyelingeh buta (jangan toleh belakang), biyah jangai tujuk buut, bam bah ulai (langkah sebelah kiri) igek la-an, yap pat pulok bam (hitung 40 langkah), ba-ai tug bah ulai (dikedudukan tumit kiri) kikut gim, keang gim uok yen teb ba-ai yau wak padak giek. Pajih tepad giek, wak ngadan baya, sou sikou sou silou, sou agei sou mudei, sou nya sou suda, sou nih sou pajih, kak mupah, kak mubal, kak munok agei-agei ngadan baya. Supah matai binok matai balabok, matai duluong matai penyou, matai lupa matai malepa, matai janejah matai naratiew, matai apeang matai mangileang. Gak kelou a alai gak a mahou, tamah agei jebet. Matai paneak!!’

Pajih tepad awak pu-un pedag bau nai (pasir) gak kala bayan. Sisud Sugeh min ino yau wak tepad jaragan. Wak sien hairan, jakak sien pasalingeh buta, awak manului sien nda bei agei gak kala. Bei dua apah baya pulut kikib-kikib(keadaan berjalan ketika membawa barang yang berat) makau dudai ( jalan ke laut).

Dua apah baya pulut- dua ekor buaya putih

For translation and meaning thanks to Tenny peter and my grandmother Hasiah Sam :)
If anyone know some of the word here please leava a comment with the meaning of the word and i will include them in the post :)

Browse More Articles

Tweet

Written by Learn Melanau

Learn Melanau by Nativeglot.com provides insider information about melanau unique cultures and language